Конституциямызда барлық пуқаралар бирдей ҳуқық ҳәм еркинликлерге ийе болып, жынысы, миллети, тили, дини, социаллық келип шығыўы, исеними, шахсы ҳәм социаллық жағдайына қарамастан, нызам алдында тең екенлиги белгилеп қойылған.

Өзбекстан Республикасы Министрлер Кабинетиниң 2018-жылы 20-октябрь куни 841-санлы «2030-жылға шекем болған дәўирде турақлы раўажланыў тараўындағы миллий мақсет ҳәм ўазыйпаларды әмелге асырыў ис-иләжлары ҳаққында»ғы қарары қабыл етилип, бул қарар менен Бирлескен Миллетлер Шөлкеминиң Бас Ассамблеясының 2015-жылдың сентябринде Турақлы раўажланыў бойынша өткерилген саммитинде қабыл етилген 70-санлы резолюциясына муўапық, сондай-ақ, 2030-жылға шекем болған дәўирде БМШ Глобал күн тәртибиниң Турақлы раўажланыў мақсетлерин избе-изликте әмелге асырыў бойынша системалы ислерди шөлкемлестириў мақсетинде 2030-жылға шекем болған дәўирде турақлы раўажланыў тараўындағы Миллий мақсет ҳәм ўазыйпалар тастыйықланды.

Соның менен бирге 5-мақсет ретинде «Гендер теңликти тәмийинлеў ҳәм барлық ҳаял-қызлардың ҳуқық ҳәм имкәниятларын кеңейтириў» белгиленип, бул мақсетти әмелге асырыўға байланыслы тоғыз ўазыйпа ислеп шығылды.

Бесинши мақсеттиң ўазыйпасына муўапық, 2030-жылға келип барлық ҳаял-қызларға қарата кемситиўлердиң ҳәр қандай формасына шек қойыў, сиясий, экономикалық ҳәмде социаллық турмыста қарарлар қабыл етиўдиң  барлық дәрежелеринде ҳаяллардың толық ҳәм нәтийжели қатнасын ҳәм де жетекшилик етиў ушын тең имкәниятларды тәмийинлеў зәрүр.

Соңғы жылларда гендер теңликти тәмийинлеў, ҳаяллардың социаллық ҳәм сиясий турмысындағы ролин асырыў бойынша ислер бир неше жөнелислерде алып барылмақта:

-ҳаяллар ҳуқықлары ҳаққындағы нызам ҳужжетлерин жеделлестириў,

-ҳаялларды қорғаўдың институционал тийкарларын жеделлестириў,

-халықтың гендер теңлик ҳәм ҳаяллар ҳуқықлары ҳаққындағы хабардарлығын асырыў.

Президентимиз Шавкат Мирзиёев Мирамонович 2019-жылы июнь айында Олий Мажлис Сенатындағы сөзинде «Мени адамларымыздың санасындағы пайда болған стереотип көп ойландырады. Әдетте биз ҳаялды алды менен ана, шаңарақ уйытқысы, қорықшысы сыпатында ҳүрмет етемиз. Бирақ бүгин ҳәр бир ҳаял әпиўайы гүзетиўши емес, бәлким мәмлекетимизде әмелге асырылып атырылған демократиялық өзгерислердиң актив ҳәм дөретиўши қатнасыўшысы болыўы керек.» деген еди. Сол күни Президенттиң усынысына муўапық, мәмлекет тарийхында биринши мәртебе Сенат баслығына ҳаял адам сайланды.

Өзбекстан Республикасының 2019-жылы 3-сентябрь күни қабыл етилген «Ҳаял-қызлар ҳәм ерлер ушын тең ҳуқық ҳәм имкәниятлар кепилликлери ҳаққында»ғы  нызамы менен миллий нызамшылығымызда биринши мәретебе «гендер», «гендер статистикасы», «гендер-ҳуқықый экспертиза» «жынсы бойынша тиккелей кемситиў», «жынсы бойынша қыя кемситиў» түсиниклери пайда болды.

Бул нызам менен «гендер» түсинигине төмендегише тәрийп бериди.

Гендер – бул ҳаял-қызлар ҳәм ерлер ортасындағы қатнасықлардың жәмийет өмири ҳәм искерлигиниң барлық тараўларында, атап айтқанда сиясат, экономика, ҳуқық, идеялогия ҳәм мәденият, билимлендириў илим-пән тараўларында сәўлеленетуғын социаллық тәрепи.

Бул нызам мәмлекетимизде ҳаял-қызлар ҳәм ерлерге тең ҳуқық ҳәм имкәниятларды тәмийинлеўге қаратылған жоқары юридикалық күшке ийе ҳүжжет болып, усы тараўдағы мәмлекетлик сиясаттың тийкарғы жөнелислерин, мәмлекетлик басқарыў механизмлери сыяқлы мәселелерди ҳәм белгилейди.

Өзбекстан Республикасының 2019-жылы 3-сентябрь куни қабыл етилген «Ҳаял-қызларды басым ҳәм зорлықтан қорғаў ҳаққында»ғы нызам менен зорлық, жынысый зорлық, физикалық зорлық, экономикалық зорлық, руўхый зорлық түсиниклерине түсиндирмелер берилди.

Зорлық- бул бир шахстың екинши бир шахсқа қарата қастан физикалық, руўхый, жынысый ямаса экономикалық тәсир өткериў ямаса бундай тәсир өткериў шараларын қоллаў менен қорқытыў арқалы оның мири, ден-саўлығы, жынысый қол қатылмаслығы, абырайы, қәдир-қымбаты ҳәм оның нызам менен қорғалатуғын басқа да ҳуқық ҳәм еркинликлерине қәўип туўдыратуғын нызамға қайшы ҳәрекет, ҳәрекетсизлик болып есапланады.

Бул нызам менен миллий нызамшылығымызға қорғаў ордери, яғный басым ҳәм зорлықтан жәбирлениўшиге мәмлекет қорғаўын усыныўшы, ҳаял-қызларға басым өткерип атырған ямаса оларға қарата зорлық ислеген шахсқа ямаса шахслар топарына қарата усы нызамда белгиленген тәсир шарасын қолланыўға себеп болыўшы ҳүжжет, бул ҳүжжетти бериў тәртиплери еңгизилди.

Гендер теңлик бойынша институционаллық ис-илажларға келетин болсақ, ҳәзирги ўақытта Өзбекстан Республикасы Олий Мажлиси Сенатының қурамында ҳаяллар ҳуқықларын тәмийинлеў ҳәм кемситиўдиң ҳәр қандай формасын сапластырыў бойынша миллий нызамшылықты ҳалық аралық стандартларды муўапықластырыў менен шуғылланыўшы ҳаял-қызлар ҳәм гендер теңлик мәселелери комитети шөлкемлестирилди.

Буннан басқа, зорлықтан жәбир көрген шахсларды реабилитация етиў ҳәм адаптация, өз жанына қастыянлық етиўдиң алдын-алыў Республикалық орайы, Ҳаял қызлар исбилерменлик орайлары шөлкемлестрилди.

Соңғы жылларда гендер теңлигин тәмийинлеў мәселеси мәмлекет сиясаты дәрежесине көтерилди ҳәм бул мәмлекетимиздиң инсан ҳуқықлары тараўындағы жедел қәдемлериниң бири болды.

Қабыл етилген нызамлар алдағы ўақытта елимиздиң раўажланыўына үлесин қосыўшы тарийхый ҳужжетлер болды десек қәтелеспеймиз.

К.А.Успанов
Қарақалпақстан Республикасы ҳəкимшилик судының судья аға жәрдемшиси

Тахтакөпир районы ҳәкимлигиниң мәлимлеме хызмети