Búgingi kúnde túrli konfessiyaǵa tiyisli diniy shólkemler respublikamız boylap jumıs alıp barıp atır hámde puqaralarımız óz diniy ámellerin erkin orınlap kelmekte.

Diniy shólkemler óz háreketlerin ámelge asırıwı hám mámleket turmısında belsene qatnasıwı ushın barlıq shárayatlar jaratılǵan. Bul boyınsha huqıqıy tiykarlar Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń 31-statyasında, “Hújdan erkinligi hám diniy shólkemler haqqında”ǵı nızamda óz kórinisine iye.

Sonıda atap ótiw kerek, házirgi dáwirde diniy ekstremistik toparlar óz maqsetlerin ámelge asırıwı ushın xalıqlar arasında birinshi gezekte milletshilik hám diniy ózgeshelikti keltirip shıǵarıw, bul háreket arqalı bir mámlekette jasap atırǵan túrli millet wákilleri arasında milliy, diniy kelispewshiliklerdi júzege keltiriwge urınıp kelmekte. Bul jaǵdaydı “Xizbut-tahrir”, “al-Qaida”, “al-Jihad” sıyaqlı xalıq aralıq jınayatshı toparlar mısalında baqlaw múmkin. Narkobiznes hám nızamlı emes qural-jaraq sawdasınan keletuǵın paydalar olardıń finanslıq derekleri bolıp sanalıwıda sır emes álbette.

Xalıq aralıq terrorshılıq shólkemleri tárepinen aldınǵa súrilip atırǵan siyasiy súrenler, óz aldılarına qoyǵan maqsetler hám ámelge asırıp atırǵan qoparıwshılıq háreketleri bir mámleket yaki, eki hám onnanda kóp mámleketler yamasa pútkil bir regionda turaqsızlıqtı keltirip shıǵarıw arqalı siyasiy basqarıwdı iyelewge qaratılǵan boladı.

Sonıń menen qatar, olar oqıw bazaları hám áskeriy lagerlerinde túrli mámleketlerde háreket alıp barıp atırǵan terrorshılıq shólkemleri ushın da jawıngerler tayarlap bermekte.

Bunnan tısqarı, xalıq aralıq terrorshılıq shólkemleri “Xabar urısı”nıń zamanagóy usıl hám quralların qollaǵan halda óz ideologiyaların túrli xalıqlar hám regionlar ishinde tarqatıw arqalı jallanba jawıngerlerdi qaratıw hám jaslar esabına qatarın keńeyttiredi.

“Xabar ásiri” dep atalıp atırǵan házirgi zamanda maǵlıwmat alıw hám xabar almasıwdıń qolaylı quralı internet esaplanadı. Biraq, bul tarmaqta hámme nárse aralas, aq penen qara, jaqsılıq penen jawızlıq, maǵlıwmat tarqatıw, biznes hám reklama ushın úlken maydanǵa aylanǵan global tarmaqtı qadaǵalawdıń ulıwma imkániyatı joq. Sonıń ushında internette buzǵınshı ideyalar hám terrorǵa shaqırıwlar júdá kóp ushıraydı.

Terrorshılardıń internet arqalı hújimleri tiykarınan jaslarǵa qaratılǵan bolıp, olar jas óspirimler ushın qızıqlı bolǵan qurallardan ustalıq penen paydalanbaqta. Sonıń ishinde, jaslardıń qızıǵıwına qarap, olardı túrli video kórinisler hám foto súwretlerdi tamasha etiwge shaqırıw arqalı yamasa sırtqı kórinisinen tap oyın, texnika, sportqa tiyisli bolsa-da, lekin ishki betlerinde tek buzǵınshılıktı sińdiriwshi veb-jurnallardı usınbaqta.

Usı orında aytıp ótiw kerek, terrorshılarǵa tiyisli internet saytlarınıń ózine say ózgeshelikleri tómendegishe boladı:

ózleriniń jınayatshı topar basshılarınan basqa alımlardı qaralap, olardı kemsitedi hám jaman atlı qıladı;
mámleket hákimiyatına qarata narazılıq keypiyatın oyatıw hám bar bolǵan kemshiliklerdi bórttirip kórsetiw arqalı adamlardı túskinlikke saladı;
xalıq penen tap jaqınlıǵın bildiriw maqsetinde olardıń qıyınshılıǵı hám táshwishine ózlerin “sherik” qılıp kórsetedi, tiykarında bolsa olardıń diniy sezimlerinen ustalıq penen paydalanadı;
kelispewshilik keltirip shıǵaratuǵın máselelerdi óz saytları arqalı jarıtıp, adamlarda óz qarasları durıslıǵına isenim payda etiwge urınadı.
Usı orında, ol yamasa bul xabardı qabıl qılıwdan aldın insan álbette ózine: “Bul xabardı kim tarqatıp atır?”, “Ne ushın uzatıp atır?”, “Qanday maqsetti gózlep atır?” degen sorawlardı beriwi kerek.

Missionerlik haqqında sóz bolǵanda, dáslep bul túsiniktiń sózlik hám terminologiyalıq mánilerin túsinip alıw úlken áhmiyetke iye.

Bul sóz latın tilindegi “missio” feyilinen alınǵan bolıp, “jiberiw”, “wazıypa tapsırıw” degen mánilerdi ańlatadı.

Missionerlik bolsa, belgilengen wazıypalardı sheshiwge qaratılǵan teoriyalıq hám ámeliy jumıs alıp barıw jıynaǵın bildiredi.

Ulıwma alǵanda, missionerlik – bir dinge iseniwshi xalıqlar arasında basqa bir dindi úgitlewdi anlatadı.

Missionerlik búgingi kúnde kóp tarmaqlı taraw esaplanadı. Házirde missionerler kirip barmaǵan, olar háreket etpeytuǵın mámlekettiń dúnyada tabılıwı qıyın.

Belgili bir mámlekettegi social-ekonomikalıq jaǵdaydan ǵárezli maqsetler jolında paydalanıwǵa háreket etiw zamanagóy missionerliktiń eń áhmiyetli belgisi bolıp tabıladı.

Ámeldegi nızamshılıǵımız boyınsha, belgili jaǵdaylarda birinshi márte nızamdı buzǵan shaxs yamasa shólkemge hákimshilik jaza qollanıladı. Egerde sol shaxs yamasa shólkem sonnan keyin de nızamdı buzıwdı dawam etse, oǵan endi Jınayıy sharalar qollanılıwı belgilengen. Sonıń menen birge, Ózbekstan Respublikasınıń Jınayat kodeksinde názerde tutılǵan bir qatar háreketler ushın da jazalar belgilengenin atap ótiw zárúr. Sonıń ishinde:

– Er jetpegen balalardı diniy shólkemlerge tartıw;

– Er jetpegen balalardı olardıń ıqtıyarına, ata-anaları yamasa olardın ornın basıwshı shaxslar ıqtıyarına qayshı keletuǵın tárizde dinge oqıtıw;

– Dindarlardan májbúriy jıyım óndiriw hám salıq alıw;

– Diniy bilim alıwda jáne puqara dinge baylanıslı, dinge iseniw yamasa isenbewge baylanıslı, ibádat etiwde, diniy salt-dástúrler hám máresimlerde qatnasıw yamasa qatnaspawǵa baylanıslı óz múnásibetin belgilep atırǵan waqıtta májbúrlewge baylanıslı diniy jumıslar júrgiziw; (145-statya)

– Nızamǵa qayshı bolǵan jámiyetlik birlespeler yamasa diniy shólkemlerdi nızamǵa qarsı túrde dúziw yamasa olardıń jumısların tiklew;

– Nızamǵa qayshı bolǵan jámiyetlik birlespeler yamasa diniy shólkemlerdiń jumıslarına qatnasıw menen baylanıslı háreketler belgilengen eń kem is haqısınıń tiyisli muǵdarında járiyma salınıwǵa yamasa belgilengen miynet penen dúzetiw isleri yamasa qamaq, erkinen ayırıw jazaları menen jazalanıwı belgilep qoyılǵan. (216-statya).

Sonıda atap ótiw kerek búgingi kúnde Ózbekstan Respublikası tárepinen bunday illetlerge qarsı gúresiwge baylanıslı nızamshılıǵımızda da bir qatar normativ huqıqıy hújjetler qabıl etilgen. Atap aytqanda 2018-jıl 30-iyul kúngi “Ekstremizmge qarsı gúresiw haqqında”ǵı WRQ-489-sanlı Nızam, 2000-jılǵı 15-dekabr kúngi “Terrorizmge qarsı gúresiw haqqında”ǵı nızamlardı keltirsek boladı.

Juwmaqlap aytqanda, aldımızdaǵı wazıypalar, jaslarda internettegi maǵlıwmatlardı ajırata biliw sawatlılıǵın qáliplestiriw, jas óspirimlerge internettegi qanday maǵlıwmattı alıw, qaysıların qabıl qılmaw kerek ekenligin túsindiriw, jas áwladqa internettegi hár qıylı sociallıq tarmaqlar, chatlar, onlayn video konferenciyalar, oyınlar, foto súwretler, audio-video kórinislerdi kóriw, tamasha etiw boyınsha kerekli usınıslardı beriw, jaslardıń internet tarmaǵına qızıǵıwların turaqlı úyreniw hám bul jolda kerekli másláhátler berip barıw, internet topılıslarına qarsı turaqlı túrde úgit-násiyatlaw jumısların alıp barıw kerek.

Solay eken, jaslarımızdıń internetten aqılǵa muwapıq hám durıs jolda paydalanıwların támiyinlew dáwir talabı esaplanadı.

Demek, jaslarımızda jawız topılıslarǵa qarsı immunitetI qáliplesse, olarǵa hesh qanday qáwip óziniń zıyanlı tásirin ótkere almaydı. Umıtpań, jaslar keleshegimiz, olardı ideyalıq apatlardan asıraw bolsa siz hám bizlerdiń minnetimiz esaplanadı.

Nesip Kalimbetov

Taxtakópir rayonı ádillik bólimi baslıǵı