Mámleketimizde hayal qızlardı basım hám zorlıqlardan qorǵaw baǵdarında alıp barılıp atırǵan jumıslar boyınsha qabıl etilgen Nızam hám huqıqıy hújjetler

2023-jıl 30-aprel kúni ótkizilgen Ózbekstan Respublikası ulıwma xalıqlıq dawıs beriw arqalı qabıl etilgen Jańa Redakciyadaǵı Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń 58-statyasında hayal-qızlar hám erkekler   teń huqıqlılıǵı, mámleket hayal-qızlar hám erkeklerge jámiyet hám mámleket islerin basqarıwda, sonday-aq, jámiyet hám mámleket turmısınıń basqa tarawlarında teń huqıq hám imkániyatlardı támiyinleydi dep belgilengen.

Bunnan tısqarı, Ózbekstan Respublikasınıń 2019-jıl 02-sentyabr kúngi «Hayal-qızlardı basım ham zorlıqtan qorǵaw haqqında»ǵı Nızamı qabıl etilgen. Bul Nızamnıń tiykarǵı maqseti hayal-qızlardı basım hám zorlıqlardıń barlıq usıllarınan korǵaw barısındaǵı qatnasıqlardı tártipke salıwdan ibárat bolıp esaplanadı. Bul Nızam menen basım hám zorlıqtan jábirleniwshilerdiń huqıqları, bul baǵdardaǵı mámleket siyasatınıń tiykarǵı jónelisleri, hayal-qızlardı basım hám zorlıqtan qorǵawdaǵı mámleketlik organlardıń wákillikleri, basım hám zorlıqtan jábirleniwshilerdi xabar etiw, «Qorǵanıw orderi»n beriw hám múddetleri belgilep berilgen.

Ózbekstan Respublikasınıń 2019-jılı 3-sentyabr kúni qabıl etilgen «Hayal-qızlar hám erkekler ushın teń huqıq hám imkániyatlar kepillikleri haqqında»ǵı  Nızamı menen milliy nızamshılıǵımızda birinshi máretebe «gender», «gender statistikası», «gender-huqıqıy ekspertiza» «jınısı boyınsha tikkeley kemsitiw», «jınsı boyınsha qıya kemsitiw» túsinikleri payda boldı. Gender – bul hayal-qızlar hám erkekler ortasındaǵı qatnasıqlardıń jámiyet ómiri hám iskerliginiń barlıq tarawlarında, atap aytqanda siyasat, ekonomika, huqıq, ideyalogiya hám mádeniyat, bilimlendiriw, ilim-pán tarawlarında sáwlelenetuǵın sociallıq tárepi. Bul Nızam mámleketimizde hayal-qızlar hám erkeklerge teń huqıq hám imkániyatlardı támiyinlewge qaratılǵan joqarı yuridikalıq kúshke iye hújjet bolıp, usı tarawdaǵı mámleketlik siyasattıń tiykarǵı jónelislerin, mámleketlik basqarıw mexanizmleri sıyaqlı máselelerdi de belgileydi. Ózbekstan Respublikasınıń 2019 jılı 3-sentyabr kúni qabıl etilgen «Hayal-qızlardı basım hám zorlıqtan qorǵaw haqqında»ǵı Nızamı menen zorlıq, jınısıy zorlıq, fizikalıq zorlıq, ekonomikalıq zorlıq, ruwxıy zorlıq túsiniklerine túsindirmeler berildi. Zorlıq – bul bir shaxstıń ekinshi bir shaxsqa qarata qastan fizikalıq, ruwxıy, jınısıy yamasa ekonomikalıq tásir ótkeriw yamasa bunday tásir ótkeriw sharaların qollaw menen qorqıtıw arqalı onıń ómiri, den-sawlıǵı, jınısıy qol qatılmaslıǵı, abıroyı, qádir-qımbatı hám onıń nızam menen qorǵalatuǵın basqa da huqıq hám erkinliklerine qáwip tuwdıratuǵın nızamǵa qayshı háreket, háreketsizlik bolıp esaplanadı.

Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń 2018-jılı 20-oktyabr kúngi «2030-jılǵa shekem bolǵan dáwirde turaqlı rawajlanıw tarawındaǵı milliy maqset hám wazıypalardı ámelge asırıw is-ilájları haqqında»ǵı 841-sanlı qararı qabıl etilip, qararda BMT Bas Assambleyasınıń 2015-jıldıń sentyabrinde Turaqlı rawajlanıw boyınsha ótkerilgen Sammitinde qabıl etilgen 70-sanlı rezolyuciyasına muwapıq, sonday-aq, 2030-jılǵa shekem bolǵan dáwirde BMSh Global kún tártibiniń Turaqlı rawajlanıw maqsetlerin basqıshpa-basqısh ámelge asırıw boyınsha sistemalı islerdi shólkemlestiriw maqsetinde 2030-jılǵa shekem bolǵan dáwirde turaqlı rawajlanıw tarawındaǵı Milliy maqset hám wazıypalar tastıyıqlandı. Házirgi waqıtta Ózbekstan Respublikası Oliy Májilisi Senatınıń quramında hayallar huqıqların támiyinlew hám kemsitiwdiń hár qanday formasın saplastırıw boyınsha milliy nızamshılıqtı halıq aralıq standartlardı muwapıqlastırıw menen shuǵıllanıwshı hayal-qızlar hám gender teńlik máseleleri komiteti shólkemlestirildi. Bunnan basqa, zorlıqtan jábir kórgen shaxslardı reabilitaciya etiw hám adaptaciya, óz janına qastıyanlıq etiwdiń aldın-alıw Respublikalıq orayı, Hayal qızlar isbilermenlik orayları shólkemlestirildi. Sońǵı jıllarda gender teńligin támiyinlew máselesi mámleket siyasatı dárejesine kóterildi hám bul mámleketimizdiń insan huqıqları tarawındaǵı jedel qádemleriniń biri boldı.

Hár jılı dúnyanıń qatar mámleketlerinde 25-noyabr Xalıq aralıq hayal-qızlarǵa qarata zorlıqqa shek qoyıw kúninen baslap 10-dekabr Insan huqıqları kúnine shekemgi aralıqta «Zorlıqqa qarsı 16 kún» Xalıq aralıq úgit-násiyat jumısları ótkizilip atır. Dúnya júzilik dárejesinde alıp barılıp atırǵan hayallar hám balalarǵa qarata zorlıqqa qarsı gúresiw hám onıń aldın-alıw insan huqıqları hám gender teńligin támiyinlewdiń tiykarǵı jónelisi bolıp esaplanadı. Mámleketimizde hayal-qızlarǵa qarata zorlıqqa qarsı gúresiw boyınsha bir qansha is-ilájlar ótkerilip, keń jámiyetshilikke gender teńliginiń mazmunı, bul baǵdarda ámelge asırılıp atırǵan isler hám nızamshılıqqa kiritilip atırǵan ózgerisler haqqında keńnen túsindiriw jumısları alıp barılmaqta.

Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudınıń sudya aǵa járdemshisi
K.Uspanov