Prezident Shavkat Mirziyoevtiń basshılıǵında 16-iyun kúni joqarı bilimlendiriw sistemasındaǵı tiykarǵı wazıypalarǵa baǵıshlanǵan videoselektor májilisi bolıp ótti.
Jaslardı bilimli hám maman etip tárbiyalaw, dúnyanıń rawajlanıwına say qánigeler tayarlaw maqsetinde bilimlendiriw sisteması izbe-iz rawajlandırılmaqta. Joqarı bilimlendiriw tarawındaǵı dáslepki reformalar, bárinen burın, qamtıp alıwdı arttırıw, institut hám universitetlerdiń finanslıq jaǵdayın jaqsılaw, professor-oqıtıwshılardı materiallıq jaqtan qollap-quwatlawǵa qaratıldı.
Sonıń ishinde, sońǵı 3 jılda joqarı bilimlendiriw mákemeleriniń sanı 65 ten 117 ge jetti, qabıllaw orınları 66 mıńnan 181 mıńǵa arttı. Olardıń materiallıq-texnikalıq bazası bekkemlendi. Sırt mámleketler menen qospa bilimlendiriw baǵdarlamaları sheńberinde 64 jańa kásip boyınsha qánigeler tayarlaw jolǵa qoyıllı. Professor-oqıtıwshılardıń miynet haqısı ortasha 3,5 esege arttırıldı.
Biraq sapa baǵdarında ózgerisler ele sezilmey atır. Bilimlendiriwdiń sapasın jaqsılaw, oqıw islerin bazar talaplarınan kelip shıǵıp shólkemlestiriw máselesi Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw ministrligi, rektorlardıń itibarınan shette qalıp ketpekte.
Máselen, búgingi kúndegi 815 baǵdardıń 55 procenti miynet bazarınıń talaplarına juwap bermeydi. Joqarı bilimlendiriw mákemeleri 2 mıńǵa shamalas pánler boyınsha sabaqlıqlar menen támiyinlenbegen, oqıw baǵdarlamaları bunnan 40 jıl aldınǵı pán hám baǵdarlar tiykarında dúzilgen. Bunnan tısqarı, sistemada korrupciya jaǵdayları oǵada kóp.
Ulıwma etip aytqanda, ótkerilgen sorawlarda xalıqtıń 65 procenti joqarı bilimlendiriwdegi reformalardıń nátiyjesi sezilmey atırǵanın aytqan.
Sol sebepli, májiliste mámleketimiz basshısı tarawdaǵı 4 tiykarǵı wazıypanı kórsetip ótti.
Birinshisi – joqarı bilimlendiriw mákemeleri basqarıw keńesleriniń rolin arttırıw hám kafedralardıń wákilligin keńeytiw.
Ekinshisi – oqıw procesin bazar talaplarına sáykeslendirip, óndiris penen uzliksizligin támiyinlew hám studenttiń óz ústinde islewi ushın ortalıq jaratıw.
Úshinshisi – joqarı bilimlendiriw mákemeleriniń ilimiy potencialın arttırıw, ilim hám innovaciyanı rawajlandırıw.
Tórtinshisi – professor-oqıtıwshılar hám studentler ushın qaǵazpazlıqtı azaytıw, tarawdı sanlastırıw arqalı byurokratiya hám korrupciyanı keskin qısqartıw.
Bul wazıypalardı nátiyjeli orınlaw ushın joqarı bilimlendiriw mákemelerine akademiyalıq hám shólkemlestiriwshilik-basqarıw boyınsha erkin qarar qabıl etiw wákilliginiń beriletuǵını atap ótildi.
Yaǵnıy, bunnan bılay, oqıw rejesi hám ádebiyatlar, pán baǵdarlamaların engiziw, professor-oqıtıwshılardıń oqıw júklemesi hám dem alıs túrlerin belgilewdi joqarı oqıw ornınıń basqarıw keńesi ózi sheshedi. Endi hár bir kafedranıń jumısı onıń ilimiy potencialı hám jaslardı selekciya tiykarında ilimiy jumısqa tartıw kórsetkishlerine qarap bahalanadı.
Bunıń ushın abıraylı sırt el basılımlarında turaqlı maqalalar shıǵarıp kiyatırǵan, sonday-aq, shákirtleri ilimiy jumıslardı óz waqtında hám sapalı qorǵaǵan ilimiy basshılarǵa 5 doktorant hám 3 erkin izleniwshi alıw huqıqı beriledi. Sonday-aq, hár bir kafedranıń bir jas ilimpazın sırt elge stajirovkaǵa jiberiw jolǵa qoyıladı.
Joqarı bilimlendiriw mákemeleriniń rektorlarına kafedralar janında ilimiy-izertlew orayları shólkemlestirip, olardı oqıw-laboratoriya úskeneleri hám zárúr texnika menen támiyinlew wazıypası qoyıldı. Hár bir kafedranıń tarmaq kárxanaları menen birge islesiwin jolǵa qoyıw, oqıtıwshılardıń kárxanalarda ámeliy izertlewler ótkeriwine sharayat jaratıw zárúr ekenligi atap ótildi.
Joqarı bilimlendiriw baǵdarları menen zamanagóy talaplar arasında úzilis oǵada úlken ekeni sınǵa alındı. Búgingi kúnde xızmet kórsetiw tarawında 40 mıń, sanaatta 38 mıń, qurılısta 12 mıń, awıl xojalıǵında 10 mıń, baylanıs hám málimleme texnologiyalarında 4 mıń joqarı maǵlıwmat talap etetuǵın bos jumıs orınları bar. Biraq pitkeriwshiler sanı jaǵınan da, qánigelik boyınsha da bul talaptı qanaatlandıra almaydı.
Bilimlendiriw procesi 2001-jılı tastıyıqlanǵan standartlar tiykarında alıp barılmaqta. Biraq, usı dáwirde Bilimlendiriwdiń xalıqaralıq standartları 2 ret jańadan qabıl etilgen. Ayırım oqıw sabaqlıqları zaman hám bazar talabına emes, al professor-oqıtıwshılarǵa sáykeslengen. Studentler óz baǵdarına baylanıslı bolmaǵan pánler menen de shuǵıllanbaqta.
Sol sebepli, juwapkerlerge mámleketlik bilimlendiriw standartların xalıqaralıq standartlarǵa sáykeslendiriw, barlıq joqarı bilimlendiriw mákemelerinde oqıw processlerin kredit-modul sistemasına ótkeriw boyınsha tapsırma berildi. Oqıtılıp atırǵan pánlerdi mazmunı jaǵınan qayta kórip shıǵıp, artıqsha qaytalanıwlardı qısqartıw, bosaǵan sabaq saatları ornına qánigelik pánlerdi kóbeytiw hám studentlerge erkin ilimiy izleniw ushın imkaniyat jaratıw kerek ekenligi atap ótildi. Joqarı maǵlıwmat talap etetuǵın kásiplerdi optimallastırıp, ekonomika tarmaqları ushın zárúr jańa kásipler menen tolıqtırıw wazıypası qoyıldı.
Joqarı bilimlendiriw mákemeleriniń ilimiy potencialı máselesine ayrıqsha itibar qaratıldı.
Bizge belgili, xalıqaralıq tájiriybede ilimiy potencial 70 procentten az bolsa, bunday universitet abıraylı esaplanbaydı. Elimizde bul qórsetkish oǵada tómen. Mısal ushın, 24 joqarı oqıw ornınıń ilimiy potencialı 25 procentke de barmaydı. 19 ında birde-bir professor hám pán doktorı joq. Sońǵı 30 jılda derlik 208 professor-oqıtıwshı sırt elde ilimiy dáreje alǵan.
Sol sebepli, Prezidentimiz kelesi jıldan doktoranturaǵa kvotalardıń sanın 2 esege kóbeytiw, keyingi jıllardan baslap hár jılı 50 procentke arttırıp barıwǵa kórsetpe berdi.
Bunıń ushın hár jılı byudjetten qosımsha 100 milliard sum ajıratılıwı belgilendi. Bunnan tısqarı, hár bir tarmaq óz tarawına tiyisli joqarı oqıw orınlarına doktorantlar kvotaları ushın 10 milliard sum ajıratadı.
Sırt mámleketlerden oqıw hám ilimiy ádebiyatlardı tikkeley satıp alıw, joqarı bilimlendiriw mákemeleri fondındaǵı 4 millionǵa shamalas ádebiyatlardı tolıq elektron túrine ótkeriw zárúr ekenligi atap ótildi. Barlıq kitapxanalardı birden-bir sistemaǵa jalǵap, student hám izertlewshiler ushın kúni-tún paydalanıw imkaniyatın jaratıw, plagiattı saplastıratuǵın málimleme baǵdarlamaların engiziw wazıypası qoyıldı.
Joqarı bilimlenediriw mákemelerinde byurokratiya hám korrupciya qáwpiniń kóp ekenligi, oǵan shek qoyıw ushın oqıw procesin shólkemlestiriw hám basqarıwdı tolıq sanlastırıw zárúr ekenligi atap ótildi.
Sistemadaǵı eń áhmiyetli wazıypalardan biri – qabıllaw procesi. Bıyıl joqarı bilimlendiriwge qabıllaw kvotasınıń sanı ótken jılǵa salıstırǵanda 13 procentke arttırılıp, 181 mıńǵa jetkerilmekte. 1 million 500 mıńnan aslam jaslar hújjet tapsırıwı kútilmekte. Májiliste usı procesti karantin hám qáwipsizlik talapların támiyinlegen halda, joqarı dárejede ótkeriw boyınsha tapsırmalar berildi.
Jataqxana orınlarınıń sanın arttırıw máselesine de toqtap ótildi. Búgingi kúnde studentler ushın qosımsha 149 mıń turaq jayǵa talap bar. Jataqxanalardı isbilermenler menen jeke-menshik sheriklik tiykarında shólkemlestiriw ushın joqarı bilimlendiriw mákemesiniń aymaǵınan yamasa oǵan jaqın jerden aukcion arqalı jer ajarıtılatuǵını belgilendi. Bul imaratlardıń birinshi hám ekinshi qabatı biznes ushın isbilermenlerge berilip, joqarı qabatları arzan turaq jay boladı. Studentlerge ol jerde jasaw qárejetleriniń 50 procenti byudjetten qaplap beriledi.
Májiliste Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw ministrligine bilimlendiriw baǵdarları hám kásiplerdiń dizimin tastıyıqlaw, sabaqlıqlar hám oqıw qollanbaların tayarlaw, joqarı oqıw orınlarınıń basqarıwına maman kadrlardı toplaw boyınsha tapsırmalar berildi.
ÓzA
